จังหวัดนครพนมมีเนื้อที่ประมาณ 5,513 ตารางกิโลเมตร หรือ 3,445,625 ไร่ เป็นจังหวัดที่มีขนาดใหญ่เป็นอันดับที่ 39 ของประเทศ สภาพพื้นที่ส่วนมาก
  เป็นที่ราบลุ่ม มีที่ราบสูงและภูเขาอยู่บ้าง พื้นที่ส่วนใหญ่ของจังหวัดมีแม่น้ำโขงไหลผ่าน และมีแม่น้ำสายสั้นๆ เป็นสาขาย่อยแยกจากแม่น้ำโขงหลายสาย
  จึงนับว่านครพนมเป็นจังหวัดที่มีแหล่งน้ำที่สมบูรณ์มากบริเวณที่เป็นเมืองนครพนมในปัจจุบันนี้ เดิมเคยเป็นที่ตั้งของอาณาจักรศรีโคตบูรในอดีต โดยตัวเมืองตั้ง
  อยู่ทางฝั่งซ้ายของลำน้ำโขง หรือฝั่งประเทศ สปป. ลาว บริเวณตรงข้ามกับพระธาตุพนมในปัจจุบัน เล่ากันว่าเมื่อสิ้นพญานันทเสน ผู้ครองเมืองศรีโคตบูร
  ชาวเมืองก็ได้อพยพโยกย้ายมาสร้างเมืองใหม่อยู่ที่ฝั่งตรงข้ามแม่น้ำโขง ซึ่งพื้นที่ดังกล่าวในขณะนั้นเป็นป่าไม้รวก จึงตั้งชื่อเมืองใหม่นี้ว่า “มรุกขนคร” หมายถึงเมืองที่
  อยู่ในดงไม้รวกในราวปี พ.ศ. 500 มรุกขนครมีความเจริญรุ่งเรืองมาก มีเมืองในปกครองมากมาย และมีการบูรณะพระธาตุพนมขึ้นเป็นครั้งแรกด้วย โดยการก่อพระลาน
  อูบมุง ชั้นที่ 1 และชั้นที่ 2 แล้วสร้างกำแแพงล้อมรอบ มีงานสมโภชใหญ่โต ต่อมาอาณาจักรศรีโคตบูรล่มสลายกลายเป็นเมืองร้าง จนกระทั่งถึง พ.ศ. 1800 เจ้าเมือง
  ศรีโคตบูรได้กลับไปสร้างเมืองมรุกขนครขึ้นใหม่บนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง และต่อมาเปลี่ยนชื่อกลับเป็น “เมืองศรีโคตบูร” ตามเดิมต่อมาใน พ.ศ. 2280 พระธรรมราชา   เจ้าเมืองศรีโคตบูรองค์สุดท้ายได้ย้ายเมืองกลับมาตั้ง ณ ฝั่งขวาของแม่น้ำโขงอีกครั้ง แล้วให้ชื่อว่า “เมืองนคร” หลังจากนั้นมียังมีการโยกย้ายเมืองอีกหลายครั้ง จนถึงปี   พ.ศ. 2333 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 ผู้ครองเมืองนครถึงแก่พิราลัย และเมืองนครได้ขอขึ้นตรงต่อกรุงเทพมหานคร   พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามเมืองให้ใหม่ว่า “นครพนม” หมายถึง “เมืองแห่งภูเขา” ตามสภาพพื้นที่ของเมืองที่มี
  เทือกเขาอยู่ใกล้เคียงมากมาย และจากการที่เมืองนี้มี “พระธาตุพนม” เป็นปูชนียสถานที่อยู่คู่บ้านคู่เมืองมาช้านานนั่นเองจังหวัดนครพนมแบ่งเขตการปกครองออกเป็น
  11 อำเภอ 1 กิ่งอำเภอ ได้แก่ อำเภอเมืองนครพนม อำเภอธาตุพนม อำเภอนาแก อำเภอท่าอุเทน อำเภอเรณูนคร อำเภอบ้านแพง อำเภอปลาปาก อำเภอศรีสงคราม   อำเภอนาหว้า อำเภอโพนสวรรค์ อำเภอนาทม และกิ่งอำเภอวังยาง